Rekonstrukcja strojów z Faras: wyjątkowy pokaz w Paryżu

Historyczny kontekst projektu

W latach 60. XX wieku, w związku z decyzją egipskiego rządu o budowie Wielkiej Tamy w Asuanie, wiele zabytków Doliny Nilu zostało zagrożonych zalaniem. W odpowiedzi UNESCO zorganizowało międzynarodową akcję ratunkową, w której udział wzięli naukowcy z 26 krajów. Polski zespół archeologów pod kierunkiem prof. Kazimierza Michałowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego postanowił przyjechać do miasta Faras – średniowiecznej stolicy królestwa Makurii, które istniało między VI a XIV wiekiem na terenach południowego Egiptu i północnego Sudanu. Odkrycie przez nich katedry zdobionej licznymi malowidłami ściennymi zapoczątkowało wieloletnie badania nad dziedzictwem Nubii. Jednym z ich najważniejszych owoców jest Galeria Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Dziś, w obliczu wojny domowej w Sudanie, prezentacja dziedzictwa Nubii ma szczególne znaczenie – przypomina, że zarówno mieszkańcy Sudanu, jak i ich bogate dziedzictwo są poważnie zagrożone. Organizatorzy mają nadzieję, że międzynarodowa społeczność zwróci uwagę na ten region i wesprze działania na rzecz pokoju.

#keepeyesonsudan

Wyjątkowość projektu „Dress to Impress” polega na jego wielodziedzinowości oraz na tym, że można go zwizualizować za pomocą zdjęć. Połączenie kompetencji projektantów z wiedzą archeologów znacząco poszerzyło horyzonty obu stron, umożliwiając realizację przedsięwzięcia, którego żadna z nich nie byłaby w stanie zrealizować samodzielnie. Dzięki współpracy nie tylko archeologów i projektantów, ale również rzemieślników, którzy odtworzyli szaty, chemików badających pochodzenie barwników oraz historyków sztuki specjalizujących się w tkaninach, udało nam się uzyskać efekt postaci wyglądających, jakby właśnie zeszły z malowideł. Choć na zdjęciach całość wydaje się lekka i przyjemna, jest to efekt dwóch lat ciężkiej pracy wielu osób. Pokaz w Luwrze to piękne ukoronowanie tego wysiłku.

Agnieszka Jacobson-Cielecka

Od badań do rekonstrukcji

Projekt „Kreacje władzy. Obraz rodziny królewskiej i kleru w średniowiecznej Nubii”, prowadzony przez dr. Karela Innemée z Uniwersytetu Warszawskiego, miał na celu zbadanie, jak chrześcijaństwo wpłynęło na oficjalne stroje władców i duchowieństwa średniowiecznej Nubii. Ze względu na niewielką ilość źródeł pisanych badania tej epoki opierają się głównie na danych archeologicznych i ikonograficznych. Współpraca badaczy z Uniwersytetu Warszawskiego z projektantami z Uniwersytetu SWPS umożliwiła odtworzenie pięciu strojów inspirowanych malowidłami z katedry w Faras.

W części archeologiczno-historycznej projektu dr Karel Innemée, dr Magdalena Woźniak-Eusèbe i dr hab. Dobrochna Zielińska analizowali wpływ chrześcijaństwa, które dotarło do Nubii z Konstantynopola w VI wieku, na formę oficjalnych strojów władców i przywódców religijnych. Jak dawniej, tak i dziś stroje oraz ich elementy dekoracyjne tworzyły niewerbalny system komunikacji, w którym każdy detal miał określone znaczenie. Monumentalne wizerunki dworzan i duchownych były kluczowym elementem wystroju nubijskich kościołów, wskazując na relacje między królestwem a Kościołem oraz na boskie źródło władzy. Badania strojów wykazały, jak cennym źródłem wiedzy są malowidła ścienne.

Rekonstrukcja pięciu sylwetek widocznych na malowidłach z Faras pozwoliła zrozumieć materialny aspekt strojów – ich konstrukcję, objętość oraz ciężar. Odtworzono dwa stroje królewskie, dwa stroje matek królewskich (specyficzna dla Nubii pozycja na dworze gwarantująca dziedziczenie władzy) oraz strój biskupa. Stroje dworskie prezentują złożoną kombinację wpływów bizantyjskich, rodzimych tradycji oraz wpływów ze świata islamskiego. Z kolei strój kościelny, pozostający niezmienny przez wieki, świadczy o silnych związkach Nubii z Kościołem konstantynopolitańskim.

Współpraca archeologów i projektantów

Pracę badaczy archeologów z Uniwersytetu Warszawskiego wsparł zespół projektantów z Uniwersytetu SWPS, pod opieką kuratorską dr Agnieszki Jacobson-Cieleckiej, rozszerzając analizę materiału archeologicznego o praktyczną wiedzę, opartą na znajomości ergonomii ruchu, konstrukcji strojów, tkanin oraz metod ich barwienia i zdobienia. Pierwszym zadaniem w tej badawczo-projektowej części procesu było odtworzenie historycznych barw szat królewskich i kapłańskich. Posłużyły do tego badania archeologiczne dr Magdaleny Woźniak z UW oraz unikalna ekspertyza dr hab. Katarzyny Schmidt-Przewoźnej z USWPS z zakresu barwienia naturalnego. Aby osiągnąć jak najbardziej autentyczne efekty, konieczna była nie tylko znajomość barwników, ale też wiedza o tkaninach używanych w średniowiecznej Nubii.

Z palety barw przygotowanej przez dr hab. Schmidt-Przewoźną projektantki Dorothée Roqueplo i dr Agnieszka Jacobson-Cielecka wybrały odcienie najbliższe oryginalnej kolorystyce. Do barwienia wykorzystano różnorodne materiały, takie jak wełna, jedwab, len i bawełna. Porównując te próbki z freskami z kolekcji warszawskiego muzeum oraz zasobami Textile Research Center w Lejdzie, możliwe było wizualne dopasowanie współczesnych tkanin do materiałów historycznych oraz ustalenie prawdopodobnej kolorystyki królewskich i biskupich szat, znanych z malowideł. Projektantki, korzystając z ikonografii Nubii oraz powiązanych obszarowo i kulturowo źródeł, przekształcały dwuwymiarowe, nie zawsze wyraźne malowidła w trójwymiarowe formy. Ich celem było precyzyjne odtworzenie układu warstw stroju, w tym również tych, które – choć niewidoczne na freskach – są znane z tradycji obrządków kościoła bizantyjskiego. Na tym etapie projektu ścisła współpraca oraz wymiana wiedzy i doświadczenia pomiędzy specjalistami z różnych dziedzin była niezbędna.

Zabarwione zgodnie z historyczną paletą tkaniny zostały ozdobione wzorami drukowanymi przez szablony, ręcznymi haftami i aplikacjami. Za konstrukcję szat odpowiadała Teresa Holtz a za drukowanie Monika Medyńska-Mańko. Stuły biskupie i mappy (chusteczki symbolizujące wysoki status społeczny, zaczerpnięte z kultury bizantyjskiej) zostały ręcznie zdobione przez Alicję Kozłowską i Anastasię Bernatowicz, absolwentki School of Form Uniwersytetu SWPS, oraz Lenę Nowak. Całość prac nad konstrukcją strojów i dekoracją tkanin nadzorowała Dorothée Roqueplo, a akcesoria – pierwotnie wykonane ze złota – zrekonstruowano z mosiądzu i ozdobiono naturalnymi oraz syntetycznymi kamieniami jubilerskimi. Tego zadania podjęli się Bartosz Wiking Głowacki i Kuba Łagunionok.

Zrekonstruowane stroje zostały zaprezentowane na modelach, by w pełni ukazać ich fizyczną formę. W rolę dostojników wcielili się przedstawiciele społeczności sudańskiej z Holandii i Niemiec, a sesję zdjęciową zorganizowano w kościele pastora van Ars w Hadze. Koncepcję artystyczną i stylizację zdjęć przygotowała Paulina Matusiak, a autorem zdjęć był Eddie Wenting.

Projekty „Kreacje władzy. Obraz rodziny królewskiej i kleru w chrześcijańskiej Nubii” oraz „Dress to Impress”, które wpisują się w nurt archeologii eksperymentalnej i archeologii zmysłów, są doskonałym przykładem transdyscyplinarnej współpracy akademickiej, która nie tylko przyczynia się do pogłębiania wiedzy i jej popularyzacji, ale także pokazuje, że artefakty i fenomeny przeszłości mogą mieć swoje współczesne odbicie.

Szczegóły projektu

Zespół projektowy:

• dr Karel Innemée (kierownik projektu, Wydział Archeologii UW)
• dr Agnieszka Jacobson-Cielecka (kuratorka projektu, Instytut Projektowania USWPS)
• dr hab. Grzegorz Ochała (epigrafik, Wydział Archeologii UW)
• Paulina Matusiak (projektantka, School of Form)
• Dorothée Roqueplo (kostiumografka, School of Form)
• dr hab. Katarzyna Schmidt-Przewoźna (badaczka, ekspertka barwienia naturalnego, School of Form, Instytut Włókien Naturalnych)
• dr Magdalena Woźniak-Eusèbe (archeolożka, Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW)
• dr hab. Dobrochna Zielińska (archeolożka, Wydział Archeologii UW)

Wykonawcy techniczni:

• Teresa Holc, Dorota Bąkowska (School of Form), Małgorzata Olesińska — szycie
• Alicja Kozłowska (School of Form), Anastasia Bernatowicz (School of Form), Lena Nowak — haft
• Monika Medyńska-Mańko, Elizabet Khmellier — druk na tkaninie
• Bartosz Wiking Głowacki, Kuba Łagunionok, Szymon Pasierb (School of Form), Stanisław Macleod (School of Form) — akcesoria

Organizatorzy:

• Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego
• Uniwersytet Warszawski
• SWPS Innowacje
• Uniwersytet SWPS

Partnerzy:

• Musée du Louvre
• Université Paris-Sorbonne
• Centre de civilisation polonaise
• Instytut Polski w Paryżu

Patronat:

• Stałe Przedstawicielstwo RP przy UNESCO

Kontakt:

• Dobrochna Zielińska: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
• Agnieszka Jacobson-Cielecka: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Badania te są częścią projektu nr 2021/43/P/HS3/00764 współfinansowanego przez Narodowe Centrum Nauki i program badań i innowacji Unii Europejskiej Horyzont 2020 w ramach umowy grantowej nr 945339 Marii Skłodowskiej-Curie.